Przed gruzami frontów kamienic stoi rosyjskie działo pancerne – Lubań w marcu 1945 roku. Położone na północnych odnogach Gór Izerskich miasto, podobnie jak cały Śląsk, przez długi czas oszczędziły bezpośrednie działania wojenne. Tutaj oraz w okolicznych miejscowościach umieszczono rodziny ewakuowane z bombardowanych wielkich miast, a ranni leczyli swoje obrażenia. Jednak na początku 1945 roku sytuacja dramatycznie się zmieniła, gdy Armia Czerwona rozpoczęła zimową ofensywę i w ciągu kilku dni przekroczyła granicę Śląska.

Liczne przepełnione pociągi z uchodźcami, które codziennie przejeżdżały przez lubański dworzec, marznący i głodujący ludzie, którzy konnymi wozami lub pieszo przybywali z Wrocławia, świadczyli o zbliżającym się froncie – jednak władze partyjne odpowiedzialne za ewakuację ignorowały niebezpieczeństwo. Dopiero 11 lutego rozpoczęto opróżnianie pierwszych wiosek w północnej części powiatu. W samym Lubaniu ludność została dwa dni później wezwana do opuszczenia miasta.

W nocy z 16 na 17 lutego rozpoczęła się trwająca trzy tygodnie, zacięta walka o Lubań. Śląska Kolej Górska (Schlesische Gebirgsbahn), która prowadziła od Zgorzelca do Jeleniej Góry i była ważnym połączeniem, przecinała miasto. Celem Armii Czerwonej było zajęcie Lubania i przejęcie tej linii pod sowiecką kontrolę. Jednak Wehrmachtowi udało się w kontrataku z pomocą ostatniej grupy ochotników uwolnić miasto i odsunąć front. W ten sposób można było zapobiec przerwaniu połączenia kolejowego i linia funkcjonowała aż do końca wojny, co umożliwiło wielu tysiącom ludzi ucieczkę w kierunku zachodnim.

Bitwa o Lubań była ostatnią – zakończoną sukcesem – wielką operacją zaczepną niemieckiego Wehrmachtu w czasie II wojny światowej. Została też ona wykorzystana propagandowo przez narodowych socjalistów: minister propagandy Rzeszy Goebbels pojechał 9 marca 1945 roku do Lubania, przemówił tam do żołnierzy i podziękował im za ich zaangażowanie. O tej wizycie szczegółowo relacjonowano w ostatniej wyświetlonej kronice filmowej. Wtedy też powstała jedna z najbardziej znanych fotografii z ostatnich miesięcy wojny: przedstawia ona szesnastoletniego chłopca w zbyt dużym mundurze, odznaczonego Krzyżem Żelaznym II klasy, któremu Goebbels ściska dłoń.

Miasto Lubań drogo zapłaciło za tę bitwę – zostało zniszczone prawie w 60%. Szczególnie w północno-wschodniej części miasta, gdzie toczyły się zaciekłe walki uliczne o każdy dom, pozostały widoczne ślady. Zdjęcia miasta z tego okresu pokazują ogromną skalę zniszczeń.