Jednym z ciekawszych dokumentów świadczących o zmianie władzy w powojennym Grünbergu jest nominacja Tomasza Sobkowiaka na pierwszego burmistrza, nowego polskiego miasta Zielona Góra.

Do lutego 1945 r. niemiecki Grünberg było uroczym i spokojnym miasteczkiem położonym wśród winnic i ogrodów. Jak wspominają byli mieszkańcy wojna zaczęła się dla nich 14.02.1945 r., kiedy do miasta wkroczyły wojska sowieckie przynosząc strach, spustoszenie, panikę i niepewność wśród pozostałych w mieście niespełna 4 tys. grünberczyków.

W zajętym Grünbergu rządy przejął Komendant Wojenny Armii Czerwonej mjr Demian S. Wiechoturow, który mianował burmistrzem Karla Laube, do 1933 r. radnego z ramienia Komunistycznej Partii Niemiec. Władza nowego burmistrza była jednak znikoma, a o wszystkim decydował Komendant. Tymczasem sytuacja zarówno przybywających do niemieckiego miasteczka pierwszych polskich odsadników, jak i pozostałych tu rdzennych mieszkańców była nadal niepewna. Dopiero po sierpniowej konferencji w Poczdamie, kiedy mocarstwa postanowiły o dalszych losach Europy, sytuacja w Grünbergu zaczęła się klarować. Akcja osiedleńcza przyśpieszyła, a do miasta przybywali pierwsi przedstawiciele nowej administracji przygotowując się do przejęcia władzy. Niemieccy mieszkańcy zostali natomiast zmuszeni do wyjazdu i opuszczenia na zawsze swoich rodzinnych stron.

6.06.1945 r. oficjalnym dokumentem władzę w polskiej Zielonej Górze przejął Tomasz Sobkowiak. Nominację przekazał nowemu burmistrzowi sowiecki komendant, a sama uroczystość miała charakter wojskowy. Pod koniec ceremonii na niedawnym niemieckim ratuszu wywieszono polską flagę. Odtąd niemiecki Grünberg stał się polską Zieloną Górą.

Tomasz Sobkowiak przybył do Zielonej Góry z Leszna, gdzie pracował w miejscowym magistracie na stanowisku wiceprezydenta. Był więc doświadczonym urzędnikiem znającym specyfikę miejsca i potrafiącym rozwiązywać problemy wynikające z organizacji władzy na zajętych przez administrację polską terenach. Na stanowisko burmistrza Zielonej Góry został rekomendowany przez Polski Związek Zachodni.

Dokument jest niezwykle interesujący. Sporządzono go w dwóch językach: polskim i rosyjskim. Nominacja stwierdza, iż Tomasz Sobkowiak, urodzony 12 grudnia 1895 r. w Górce Duchownej, z dniem 6.06.1945 r. mianowany został burmistrzem Zielonej Góry. Polska wersja nominacji napisana jest na maszynie z niemieckimi czcionkami (m.in. „ö” słowach Görka i Görze). Wynikało to z faktu, iż nie dysponowano wówczas maszynami z polskimi czcionkami, posługiwano się więc pozostałym w mieście niemieckim sprzętem. Nadaje to dokumentowi bardzo wymowny charakter. Wersja rosyjska napisana jest odręcznie. Ciekawostką jest fakt, iż nazwa miasta w wersji polskiej została napisana jako „Zielona Göra”, natomiast w wersji rosyjskiej – „Grunberg” – rosyjskimi bukwami. Dokument wydany został przez Pełnomocnika Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na Okręg Administracyjny, a podpisany przez jego przedstawiciela inż. Kazimierza Paszyńskiego, pełniącego wówczas w Zielonej Górze obowiązki Starosty Powiatowego. Na nominacji widnieje także pieczęć Pełnomocnika z polskim orzełkiem.

Dziś miasto Zielona Góra upamiętnia pierwszego burmistrza m.in. pamiątkową tablicą znajdującą się na Ratuszu, a od 2006 roku jedna z ulic w mieście nosi nazwę Tomasza Sobkowiaka.

Wszystkie materiały związane z pierwszymi latami polskiej administracji w Zielonej Górze to niezwykle cenne źródło do poznania dziejów miasta i opowiedzenia jego ciekawej, ale także i skomplikowanej historii. Dokumenty te pozwalają poznać nie tylko sytuację, klimat społeczny, polityczny i gospodarczy oraz problemy, z jakimi się wówczas borykano, ale również stanowią jedno z nielicznych, a nierzadko i jedyne źródło informacji o minionych czasach.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Ziemi Lubuskiej. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: https://mzl.zgora.pl/

Autor: dr Izabela Korniluk