Podczas wystawy zatytułowanej Tradycja w przestrzeni czasu. 70-lecie Wielkiej Wędrówki w jeleniogórskim Muzeum Karkonoskim na przełomie 2015 i 2016 roku zaprezentowano wiele przedmiotów towarzyszących czasowi II wojny i powojennym przesiedleniom. Ekspozycja trwająca prawie pół roku zorganizowana została pod auspicjami Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dotyczyła przedmiotów, które kumulowały zbiorową pamięć w obliczu przymusowych migracji. Ich niespotykana w dziejach skala i geograficzny zasięg zasługują z perspektywy czasu na miano Wielkiej Wędrówki. Przesiedlani ludzie zazwyczaj nie znali docelowych miejsc, dokąd zmierzały wiozące ich kolejowe transporty. W ten sposób kształtowała się została kulturowa specyfika współczesnej Europy środkowej.

Wśród eksponatów wystawy pochodzących ze zbiorów muzealnych, a także wypożyczonych od osób prywatnych pokazana została m.in. wydrukowana w Niemczech mapa Polski z 1939 roku z bardzo precyzyjnymi lokalizacjami nawet najmniejszych miejscowości. Nosi ona wyraźne ślady użytkowania – zagniecenia i przetarcia, a także kilka zrudziałych plam ludzkiej krwi.

Mapę wypożyczyły dla potrzeb ekspozycji zamieszkujące na Dolnym Śląsku Siostry, które udzieliły relacji związanej z jej losami. Mapę otrzymały od swego ojca Józefa Mudraka (ur. 1922 r.) będącego uczestnikiem wojennych batalii.

Przed wojną zamieszkiwał on w rodzinnej wiosce Kopań nieopodal Lwowa, skąd w 1944 roku musiał uchodzić przed zagrożeniem ze strony ukraińskich nacjonalistów. Pozostały na miejscu jego ojciec Michał zatrudniony jako pisarz gminny w miejscowości Świrz, został w marcu 1945 roku zamordowany przez Ukraińców siedemnastoma pchnięciami nożem. Ukraińska Armia Powstańcza prowadziła wtedy zakrojone na szeroką skalę okrutne czystki na tle etnicznym wśród polskiej ludności zamieszkującej tereny obecnej Ukrainy od średniowiecza.

Jako młody żołnierz Józef Mudrak znalazł się wkrótce na szlaku walk II Armii Wojska Polskiego, który wiódł w kierunku czeskiej Pragi, przechodząc przez okolice Budziszyna/Bautzen. Pod koniec wojny toczono tam szczególnie ciężkie zmagania militarne. Po jej zakończeniu przez rok służył na nowo wytyczonej polsko-niemieckiej granicy w Zgorzelcu. Będąc osadnikiem wojskowym osiedlał się kolejno: w Radzimowie (gm. Sulików), Zawidowie, a potem w Gierałtowie koło Nowogrodźca. Powrót w rodzinne strony okazał się niemożliwy wobec przymusowych wysiedleń Polaków z ziem odłączonych wówczas od Polski. Stały się one częścią radzieckiego państwa. Polaków, którzy ocaleli z wojennych pogromów dokonanych przez wojska niemieckie i formacje ukraińskie przewożono transportami kolejowymi na nowe obszary przyłączone do Polski na mocy uchwał poczdamskich. Osiedlano ich w miejsce ludności niemieckiej deportowanej sukcesywnie na obszar powojennych Niemiec.

Przekazana Córkom mapa pochodzi z walk frontowych i znajdowała się pierwotnie w posiadaniu niemieckiego lotnika, którego samolot uległ katastrofie. Poraniony pilot podobno przeżył, lecz ślady jego krwi dostrzegalne są na mapie do dziś. W takie druki od początku wojny wyposażano załogi niemieckich bombowców dokonujących nalotów na polskie terytorium. Ułatwiały lokalizację nawet niewielkich wiosek, a dokładność wyznaczonych tam celów do dziś zwraca uwagę precyzją kartograficznego opracowania. W nagłówku mapy widnieje nazwa Polen.

1. Drewniany most przejścia granicznego w Zgorzelcu w 1945 roku; 2. Józef Mudrak z siostrami – Michaliną i Katarzyną w miejscowości Świrz nieopodal Lwowa; ok. 1938 r.; 3. Józef Mudrak na rowerze podczas służby wojskowej na przejściu granicznym w Zgorzelcu w 1945 roku.

4. Ojciec Józefa – Michał Mudrak – pisarz gminny w Świrzu, którego w 1945 roku zamordowali nacjonaliści ukraińscy; 5. Rodzinna wieś Mudraków – Kopań sfotografowana nielegalnie w latach 50-tych XX wieku przez odwiedzającego ten teren księdza Mieczysława Kwiatkowskiego; 6. Odpoczywający Józef Mudrak w trakcie pobytu w Zgorzelcu w 1945 roku.

Ten wpis na blogu jest gościnnym postem z Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze. Ilustracje pochodzą ze zbiorów muzeum. Więcej informacji o muzeum i jego wystawach pod: https://www.muzeumkarkonoskie.pl/

Autor: Henryk Dumin