de pl en

Letnie wakacje i czas urlopów dobiegły końca i znowu dzień za dniem wczesnym rankiem droga wiedzie do szkoły, firmy lub biura: niektórzy mają szczęście i idą na piechotę, inni jadą na rowerze, a wielu musi wziąć autobus lub tramwaj. Tak jak to robił 100 lat temu mały Helmut. A oznaczało to, że należy punktualnie ruszyć z domu, aby nie przegapić tramwaju i mieć nadzieję, że nie będzie on opóźniony oraz nie zapomnieć biletu. Na okładce biletu zaznaczono, że „Przy każdej jeździe należy go dobrowolnie okazać konduktorowi lub strażnikowi i na żądanie ponownie dać do kontroli“. Nie wiadomo, czy Helmut w drodze do Szkoły Podstawowej nr 67 przy Steinstraße (obecnie ulica Kamienna) miał zawsze przy sobie bilet, Nie można jednak było pożyczyć bilet od kolegi ze szkoły, bowiem był on przypisany do danej osoby i ważny tylko „na osobę, która bilet kupiła”. Dlatego też był on zaopatrzony w zdjęcie paszportowe, na którym widniał Helmut w szykownym mundurku marynarskim – typowym dla tych czasów.

Gdy Helmut co tydzień kupował bilet, wrocławskie tramwaje świętowały właśnie 45-lecie swojego istnienia. Bowiem już w 1876 roku wrocławska spółka Straßen-Eisenbahn-Gesellschaft (BSEG) dostała zezwolenie na prowadzenie tramwajów konnych w mieście. Uruchomienie pierwszej linii z Klosterstraße (obecnie ulica Traugutta) przez Ogród Zoologiczny do Szczytnik nastąpiło w lipcu następnego roku. Mimo wielu niedostatków: złe warunki pracy woźniców, zbyt wolna jazda i często opóźnione połączenia ostatnie konie dopiero w 1906 roku zostały wysłane „na emeryturę“. Rok wcześniej spółka Elektrische Straßenbahn in Breslau AG (ESB) otrzymała koncesję i wprowadziła napęd elektryczny. Natomiast spółka BSEG elektryfikowała swoje linie dopiero od 1901 roku.

Rosnąca liczba mieszkańców i coraz bardziej rozciągnięta zabudowa spowodowały, że konieczny stał się dalszy rozwój sieci tramwajowej. Stąd też administracja miejska postanowiła wziąć w swoje ręce budowę i eksploatację nowych linii tramwajowych. W roku 1902 rozpoczęły pracę Städtische Straßenbahn Breslau (SSB) jako trzecie przedsiębiorstwo. Pierwsze linie prowadziły z Popowic do Bramy Oławskiej lub z Popowic do Dworca Głównego. Przez pewien czas we Wrocławiu istniały trzy przedsiębiorstwa tramwajowe, co oczywiście nie przebiegało bez przeszkód. Dlatego miasto w 1911 roku wykupiło najpierw za 10 milionów marek spółkę BSEG, a wreszcie z chwilą wygaśnięcia udzielonej na 30 lat koncesji przejęło w 1923 roku także spółkę ESG i włączyło jej linie do swojej sieci. W czasach, gdy mały Helmut codziennie korzystał z tramwaju, sieć była wciąż rozbudowywana. Powstały nowe linie, które miały zlikwidować częste przesiadki i ułatwić jazdę tramwajem.

W listopadzie 1943 roku cała sieć tramwajowa została zmieniona. Ponieważ wszelkiego rodzaju paliwo było potrzebne do celów wojskowych, zawieszono ruch autobusowy. Aby jednak wszystkie dzielnice miasta miały połączenie z centrum, konieczne było przestawienie sieci tramwajowej. Wrocławianie otrzymali ulotki ułatwiające im poruszanie się w nowej sieci.

W listopadzie 1943 roku Helmut miał już od dawna świadectwo ukończenia szkoły w kieszeni, wiec nie musiał sprawdzać „Jaka linia prowadzi do mojej szkoły?“.

Przy pomocy sprawiającej wrażenie trochę zaimprowizowanej i ręcznie napisanej kartki potwierdza niżej podpisana, że pan Ludwig Böhm był w jej służbie w charakterze robotnika rolnego. Zostało mu poświadczone, że w czasie winobrania w regionie winiarskim St-Émilion pracował ku pełnemu zadowoleniu swojej szefowej, madame Roger Cassadour. Właściwie nic nadzwyczajnego, ale jeśli przyjrzeć się miejscu urodzenia robotnika rolnego – Wrocław – i do tego czasowi wystawienia zaświadczenia – październik 1939 roku – to może to budzić zdziwienie, bo niecałe dwa miesiące wcześniej najazdem na Polskę Niemcy wywołały II wojnę światową.

Jeszcze bardziej niesamowite jest samo zaświadczenie, gdy popatrzy się na dwa inne istniejące świadectwa pracy: Ludwig Böhm był do 1933 roku zastępcą dyrektora Dresdner Bank we Wrocławiu. Urodzony 23 września 1894 roku we Wrocławiu Ludwig Siegbert Böhm zdał maturę i rozpoczął naukę zawodu w Dresdner Bank. Wystawione w 1913 roku zaświadczenie potwierdzające uprawnienia do jednorocznej służby ochotniczej jest nie tylko dowodem jego wykształcenia, ale i dobrej sytuacji finansowej jego rodziny, bowiem jednoroczni ochotnicy w czasie pokoju musieli sami finansować zakwaterowanie i wyposażenie. Decyzja, tzn. informacja o odroczeniu świadczy o jego ważnej pozycji w banku dla funkcjonowania tej instytucji: jego praca była niezbędna na miejscu, przez co został częściowo zwolniony z obowiązku służby w czasie I wojny światowej. Świadectwo pracy dokumentuje jego karierę w banku, która skończyła się gwałtownie w 1934 roku wraz z jego zwolnieniem, mimo iż stanowisko dyrektora filii było już tak blisko.

Powodem zwolnienia, jak o tym świadczy też jego pismo z dyrekcji, nie były jego niedostateczne kwalifikacje czy też osobiste uchybienia. Nastąpiło ono na podstawie „Prawa o przywróceniu zawodowej służby cywilnej” z 7 kwietnia 1933 roku. Pozwalało ono narodowym socjalistom na usunięcie ze służby żydowskich urzędników. Problemy finansowe Dresdner Bank skutkowały tym, że rząd Rzeszy w 1931 roku nabył większość akcji i dawny bank prywatny został de facto znacjonalizowany. W wyniku tego można było tam zastosować Prawo o przywróceniu  zawodowej służby cywilnej. Ponieważ Böhm pochodził z rodziny żydowskiej, musiał do końca 1934 roku opuścić bank. Zaraz też otrzymał odpowiednie stanowisko w domu bankowym Georg Fromberg & Co. Zatrudnił go nowy udziałowiec banku, Hans Bruno Lessing, który ze względu na swoje żydowskie pochodzenie również stracił miejsce w zarządzie Dresdner Bank. Niezawodność i lojalność, które zapisano w świadectwie pracy Böhma, były już wcześniej znane Lessingowi i skłoniły go do zapewnienia „tej firmie współpracy pana Boehma”. Pismo z lipca 1939 roku napisał Lessing w Londynie. Po aryzacji domu bankowego opuścił we wrześniu 1938 roku Niemcy i uciekł do Wielkiej Brytanii, aby uniknąć aresztowania.

Odręczne poświadczenie z południowej Francji jest świadectwem tego, że również Ludwig Böhm opuścił Niemcy, a jednocześnie ostatnim dokumentem dotyczącym jego osoby. Jego dalsze losy pozostają niestety nieznane.

W dobre małżeństwo trzeba było trochę zainwestować – nie tylko w przenośni, ale i w gotówce, gdy chodziło na przykład o posag. Bądź co bądź była to inwestycja w przyszłość i dobre było to, co najlepsze. Tak mogła sobie też pomyśleć Emma Böhm, gdy zdecydowała się na zakupy w domu towarowym Bielschowsky‘ego we Wrocławiu. Wszak swego czasu sklep reklamował się nie tylko hasłem „Największy na Śląsku specjalistyczny sklep z bielizną wszelkiego rodzaju“, lecz w 1916 roku był również cesarsko-królewskim dostawcą dworu Austro-Węgier. Z rachunku nie wynika, czy Emma Böhm pojechała prawie 150 km z Głubczyc do Wrocławia, aby osobiście wybrać swoje poduszki i kołdry, bieliznę i ręczniki. Prawdopodobnie przestudiowała w domu katalog i zamówienie złożyła na piśmie.

Decyzja kupna ślubnej wyprawy w mającego bogatą tradycję domu towarowym Bielschowsky’ego mogła zapaść dzięki rekomendacji lub poprzez reklamę, a rozstrzygająca była z pewnością także różnorodność oferty. Rzut oka na cennik z sezonu 1824/25 pokazuje ogromny wybór: od bielizny męskiej, damskiej i dziecięcej, ubrań, strojów roboczych, pościeli, obrusów, ręczników, chusteczek i fartuchów aż do firanek i dywanów. Nie brakowało też ofert wyprawy dla młodej damy, która chciała wstąpić w związek małżeński. Cały cennik z lat 1924-1925 można znaleźć pod https://www.difmoe.eu/

 

Dom towarowy Bielschowsky’ego przy ulicy św. Mikołaja we Wrocławiu był swego czasu jednym z licznych domów handlowych w mieście. Założył go w roku 1865 żydowski kupiec Eduard Bielschowsky (1830 – 1906). Pochodził on ze znanej żydowskiej rodziny kupców, podobnie jak Adolf Bielschowsky (1833 – 1898), właściciel „Sozietät der Großen Mühle Bielschowsky & Co“ i Alfred Bielschowsky (1871 – 1940), profesor okulistyki na Uniwersytecie Wrocławskim. Groby wymienionych członków rodziny znajdują się na Starym Cmentarzu Żydowskim przy ulicy Ślężnej. Inne filie wrocławskiego domu towarowego istniały w górnośląskim Bytomiu i w Gliwicach.

 

Już od początku 1934 roku ze względu na antysemicką politykę narodowych socjalistów rodzina nie mogła prowadzić swojego interesu w dotychczasowy sposób i czuła się zmuszona sprzedać go za 8000 marek Rzeszy. Pod naciskiem narodowych socjalistów dom towarowy został wkrótce poddany „aryzacji“ i nie tylko Emanuel Bielschowsky wystąpił ze spółki, lecz zwolniono również wszystkich żydowskich pracowników. Z uwagi na duży stopień popularności nazwy nowy właściciel używał jej w dalszym ciągu i reklamował się jako „Georg Wiedersum dawniej dom towarowy Bielschowsky“. Jak to wynika z relacji świadków tych czasów, miało to ten skutek, że w czasie „nocy kryształowej“ dom towarowy – mimo iż nie był już własnością żydowską – został zdemolowany tylko z powodu swojej nazwy.

Folder reklamowy z mapą centrum miasta wskazującą na najważniejsze zabytki Wrocławia. W folderze nie zostały jednak podane, co jest typowe dla folderów turystycznych, godziny otwarcia lub informacje dotyczące poszczególnych budowli. Zamiast tego wymieniono dni lub godziny, w których place i zabytki są dobrze i nastrojowo oświetlone, aby można było zrobić nadzwyczaj dobre zdjęcia. W folderze czytamy: „W te bogate w wydarzenia dni, które tu Państwa oczekują, chcemy w ten sposób ułatwić poszukiwanie motywów fotograficznych i stworzenie przy pomocy aparatu możliwie pięknych pamiątkowych zdjęć”. Była to dość pomysłowa reklama zakładu Photo- und Kino-Handels Schubert z okazji XII Niemieckiego Festiwalu Towarzystw Śpiewaczych we Wrocławiu w dniach 28-31 lipca 1937 roku.

Było to nie tylko ważne wydarzenie kulturalne, ale stwarzało stolicy Śląska możliwość pokazania się szerokiej publiczności. Z blasku, jaki taka duża narodowa impreza przysporzyła miastu, chciała oczywiście skorzystać także gospodarka i polityka. Oprócz hoteli i restauracji również i lokalny handel liczył na zrobienie dobrych interesów ze spodziewanymi tłumami gości. Stąd też prawdopodobnie właściciel zakładu Photo- und Kino-Handels Schubert przy Schweidnitzer Straße 17 wpadł na pomysł wydrukowania folderu skierowanego do gości Festiwalu. Wiązała się z tym z pewnością nadzieja, że jeden czy drugi nie miał odpowiedniego aparatu fotograficznego lub wykorzysta plan miasta i namowę do robienia zdjęć, aby potem wywołać swoje filmy u Schuberta. Położenie zakładu w pobliżu dworca było z pewnością pewną zaletą, bo większość gości przybywała jednym z wielu pociągów specjalnych podstawionych przez Koleje Rzeszy.

Wszystkim, którzy nie mogli sobie pozwolić na odpowiedni aparat fotograficzny lub którym brakowało umiejętności robienia dobrych zdjęć, oferowano w sklepach papierniczych i księgarniach specjalnie z tej okazji wydrukowane widokówki. W jednym z takich sklepów pracowała wówczas urodzona w 1918 roku Erika Berger, która zapamiętała wielu gości z kraju i z zagranicy oraz szczególną atmosferę panując ą w mieście. „Moim zadaniem było oferowanie [gościom] pocztówek ze znaczkiem, albumów, planów miasta i zdjęć […], a sklepy były otwarte aż do godziny 22 i tramwaje jeździły przez całą dobę“.

Powszechne zainteresowanie, jakie wywołał Niemiecki Festiwal Towarzystw Śpiewaczych, który już po raz drugi odbywał się w śląskiej metropolii, wykorzystała do swoich celów narodowosocjalistyczna propaganda. Patronem imprezy był minister propagandy Rzeszy Joseph Goebbels. W relacjach prasowych czczono festiwal jako „imponujące wyznanie przynależności do niemieckiej narodowości“, a szczególną uwagę poświęcono grupom z Austrii i Kraju Sudetów.

HAUS SCHLESIEN

Dollendorfer Str. 412
53639 Königswinter

+49(0)2244 886 0
info@hausschlesien.de
X
Wir nutzen Cookies auf unserer Website. Einige von ihnen sind essenziell, während andere uns helfen, diese Website und Ihre Erfahrung zu verbessern. 
Customize Customize
No cookies
Yes, I agree